İspanya Fâtihi Târık b. Ziyad’ın Gemileri Yaktırması Olayı Üzerine Bir Değerlendirme

 

Bilindiği üzere İspanya(Endülüs), Emevi halifelerinden Velid b. Abdülmelik zamanında ordu komutanı olan Tarık b. Ziyad tarafından fethedilmiştir. Bu fetih esnasında Tarık, askerlerinin savaştan kaçmamaları için, Kuzey Afrika'dan geldikleri gemileri yaktırdığı olayı şöhret bulmuştur, hatta halk arasında bile “Tarık gibi gemileri yakmak”, “gemileri yaktım geliyorum” şeklinde gözü kara olmayı ifade ederek deyimleşmiştir. Fakat bu olayda bir takım problemler bulunmaktadır. Bu yazımızda bu olayın problemli yanlarını ve gerçekten vuku’ bulmadığını inceleyeceğiz.

Öncelikle İslam Tarihi kaynaklarında anlatılan bu olayı kısaca hatırlayalım:

Emeviler devletinde, Velid b. Abdülmelik devlet başkanı olduğu zaman, Musa b. Nusayr’a Kuzey Afrika'ya fetih için hareket emri verince ordular ilk önce Berberilerin merkezi olan Tanca’ya ulaşmışlar, harekatta öncü birliklere komuta eden Tarık b. Ziyad buraya idareci tayin edilmiştir. Müslüman orduların Tanca civarını kontrol altına almalarından sonra asıl hedefleri Kuzey Afrika sahilinde Bizans’a tâbî, stratejik önemi bulunan Septe idi.

Tarık b. Ziyad temsilî resim

Bu süreçte İspanya kralı Rodrik ile aralarında sıkıntı yaşayan Septe valisi Julien, Kuzey Afrika'da ilerlemekte olan Musa b. Nusayr ile irtibata geçerek kendisine, denizi aşıp İspanya’ya geçmesini tavsiyede bulunmuştur. Vali eğer uygun olursa, Arap ordularına her türlü yardımı sağlayacağına dair teminat vermiştir. Bunun üzerine Musa b. Nusayr, durumun tespiti amacıyla Septe valisi Julien’e ait gemilerle İspanya’yı keşfe çıkmıştır.

O dönemde İspanya’nın güney kıyılarında Gotlar hüküm sürmekteydi, yapılan keşifler neticesinde, Gotların herhangi bir saldırıya dayanamayacakları ortaya çıkınca saldırı hazırlıkları başlatılmıştır. Hazırlıkların tamamlanmasının ardından 28 Nisan 711 günü , Emevilerin bölge valisi Musa b. Nusayr, ünlü komutanı Tarık b. Ziyad’ı, çoğunluğu Berberilerden oluşan 7.000 kişilik bir orduyla Septe valisinin temin ettiği gemilerle İspanya’ya sevk etmiştir.

Daha sonra Müslümanların güneyden kuzeye doğru ilerlediklerini haber alan İspanya kralı Rodrik, onları geri püskürtmek amacıyla büyük bir orduyla harekete geçince Tarık b. Ziyad, komutanı Musa b. Nusayr’dan yardım talebinde bulunmuş, kısa süre içinde yaklaşık 5.000 kişilik takviye birlik Müslüman orduya katılmıştır. Netice itibariyle Müslümanlar kendilerinden sayıca fazla olan düşman ordusunu mağlup etmeyi başarmış ve İspanya fethedilmiştir.

Endülüs Harita

Anlatmış olduğumuz bu olay esnasında askerlerin geri dönmelerini engellemek için Tarık b. Ziyad’ın gemileri yaktırdığı rivayet edilmektedir. Fakat bu bilgi erken dönem kaynaklarında olmamakla beraber bir takım problemler de barındırmaktadır.

Öncelikle Tarık b. Ziyad’ın fetih esnasında kullandığı gemiler Müslümanlara ait olmayıp bölgenin Septe valisi Julien’e aittir. Dolayısıyla kendilerinin olmayan gemileri yaktırması mantıkî açıdan tutarlı görünmemektedir.

Ayrıca yukarıda da anlattığımız gibi Tarık b. Ziyad, Kuzey Afrika valisi Musa b. Nusayr’ın emriyle öncü ordunun başında az bir kuvvetle karşıya geçmiştir, dolayısıyla asıl kuvvet Musa b. Nusayr’ın yanında takviye olarak durmaktadır. Şayet ilk giden ordunun arkasından donanma yakıldıysa, takviye olarak gelecek asıl ordunun karşıya nasıl geçtiğini açıklamak zorlaşacaktır. Zira ordunun zor durumda kaldığında takviye beklerken arkadan gelecek destek birliklerini taşıyacak gemileri yakmak akıl dışı bir davranış olacaktır.

İşte tüm bu sebeplere binaen olayın gerçekte yaşanmadığını ve ilerleyen zamanlar İspanya fâtihi olarak meşhur olan Tarık b. Ziyad’a kahramanlık olarak nispet edildiğini ve halk arasında dilden dile yayılıp deyimleştiğini, tarihte bir çok gemi yaktırma olayı mevcut olmakla beraber bu durum Tarık'a nisbet edilemeyeceğini söyleyebiliriz.

Lütfullah AKMAN

Yararlanılan Kaynaklar:

İsmail Hakkı ATÇEKEN, "Tarık b. Ziyad Endülüs'ün Fethi Öncesinde Gemileri Yaktı Mı?", Marife Dergisi 1/3 (2002), s. 31-41.

Adem APAK, Ana Hatlarıyla İslam Tarihi 3. Cilt (İstanbul: Ensar Yayınları, 2017)