Oryantalizm ve Hadis Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme

 

Bilindiği gibi, Batı dünyasında yapılmış olan, Doğu ile ilgili akademik çalışmalara “oryantalizm” çalışmaları denmektedir. Elbette ki Batılı Yahudi ve Hıristiyanların İslam dinini çalışmaları da bu kategoride değerlendirilmektedir. İslami ilimlerin çeşitli safhalarında ferdi ve ortak çalışmalar yapan oryantalistler, bir buçuk asırdan beridir hadis alanında yoğunlaşmış ve bu alanda epey ilerlemişlerdir.

Yahudi ve Hıristiyan oryantalistlerin İslam’a yönelik çalışmaları, art niyetli ve tarafgir çalışmalardır. Yani oryantalistlere göre İslam dini zaten (Hz.) Muhammed’in uydurduğu bir din olduğu için amaçları bu uydurmanın mahiyetini ortaya çıkarıp İslam dininin, Yahudi ve Hıristiyanlıktan ortaya çıktığını ispat etmektir. Kur’an’ı da (Hz.) Muhammed, önceden görüşmüş olduğu Yahudi ve Hıristiyan bilginlerden duyarak derin tefekkür sürecinden sonra kendisi yazmıştır. Hadisler de tarihin belli bir bölümünde yaşanan siyasi kargaşalarda uydurulmuştur ve hadisler konusunda amaçları ise, hadisler zaten toptan uydurma olduğu için ne zaman uydurulduğunu tespit etmektir. Kendi dinlerinin hak, İslam’ın batıl olduğunu ortaya koymaya çalışan oryantalistler tarafından, hal böyle olunca ister istemez tarafgir çalışmalar yapılmaktadır. Fakat oryantalistlerin yapmış oldukları bu çalışmalarda isabet ettikleri bir çok konu da mevcut olmaktadır. İsabet edilen ilmi, akademik bilgilerden bir çok Müslüman ilahiyatçılar da faydalanmaktadırlar.

Oryantalistlerin yapmış oldukları akademik çalışmalar İslam dünyasında bir silkinme ve hareketlilik meydana getirmiştir ve bu çalışmalardan haberdar olan Müslüman alimler de, isabetli olan konulardan fayda sağlamışlardır. Bu çalışmalara örnek olarak, Hollandalı bir oryantalist olan A. J. Wensinck’in başkanlığını yaptığı bir heyetin hazırlamış olduğu, 9 hadis kitabındaki hadislerin alfabetik kelime, özel isim, sure ve ayet fihristlerini ihtiva eden “Concordance” (el-Mu’cemul Mufehres li Elfazı’l Hadisi’n-Nebevi) adlı çalışmadır. Her ne kadar bu eser oryantalistlerin İslam'a yönelik eleştirilerinin daha kolay yapılabilmesi için ortaya konmuş olsa da, Müslüman alimler tarafından İslam’a hizmet amacıyla kullanılmıştır. Çünkü o döneme kadar Müslümanlar tarafından böyle geniş çapta bir fihrist çalışması mevcut değildi. Böyle olduğu için bu eserden Müslüman alimler de faydalanmışlardır. Tabi günümüzde teknolojinin de ilerlemesiyle “Şamile” adlı bilgisayar programı da hizmet vermektedir.

Sonuç olarak şunu diyebilirim ki, yapılmış olan oryantalist çalışmaların, İslam dünyasında yapılan çalışmalara bir katkısının olduğu ve İslam coğrafyalarında bir hareketlilik meydana getirdiği yadsınamaz bir gerçekliktir. Oryantalistler İslami ilimler sahasında önemli çalışmalar yapmışlardır, bu çalışmalarında onların zaman zaman hissi, tarafgir davrandıkları görülmüştür. Fakat ortaya attıkları görüşler ve yayımladıkları eserlerle fikri ve ilmi hareketliliğe, Müslümanların kendi kaynaklarına ve dinlerine daha çok sarılmalarına, araştırmalarına ve zamanında Müslüman alimlerin de kullandıkları fakat geliştiremedikleri tahkik ve tenkit usullerinin yeni düzenlemelerle kullanılıp yaygınlaşmasına sebebiyet vermiştir.

Her ne kadar oryantalist çalışmalarından Müslüman alimler istifade etseler de bu çalışmaların israilî rivayetlerde olduğu gibi ihtiyatla karşılanması, iyice tetkik edildikten sonra halk tabanına indirilmesi gereklidir. Çünkü doğrudan halk tabakasına indirilirse, sınırları belli olmamış ve tarafgir olan bu çalışmalar halk tarafından inanç savrulmalarına sebebiyet verebilir. Müslüman kimliğine zarar vermemesi açısından bu çalışmaların, alanında uzman Müslüman alimler tarafından, İslam’a uygunluğu tetkik edildikten sonra halk nezdine indirilmesi en uygun olandır.

Lütfullah Akman